روز جهانی خاک، روزی نیست که تنها از خاک به عنوان خانه گیاهان یاد شود بلکه به گفته مدیر کل آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور خاک به عنوان تاثیرگذارترین و مهم‌ترین مولفه اکوسیستم و سایر اجزای آن زندگی بهتری را برای ساکنان کره زمین فراهم می‌کند و امنیت غذایی ما وابسته به آن است.

نسیم خبر- درباره شعار سال جاری روز جهانی خاک و تاثیر خاک سالم بر محیط‌ زیست اظهارکرد: هر ساله سازمان ملل و آژانس‌های بین‌المللی روی شعار متناسب برای یک موضوع مهم زیست‌محیطی تمرکز دارند و با نامگذاری روزهای مختلف به نام آب، خاک و هوا سعی می‌کنند که توجه مردم را در سراسر جهان به یک اهمیت آن برای حفاظت از کره زمین جلب کنند.

وی در ادامه گفت: اتحادیه جهانی علوم خاک (International Union of Soil Science) در سال ۲۰۰۲ روز ۵ دسامبر را به عنوان روز جهانی خاک نامید. این مناسبت در سال ۲۰۱۳ مصوب و در سال ۲۰۱۴ برای اولین بار گرامی داشته شد.

مدیر کل آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور افزود: این سازمان هر ساله شعارهایی را در زمینه اهمیت این اکوسیستم، زندگی، تغییر اقلیم، تنوع زیستی و ... مطرح می‌کند و «خاک، سنجش، پایش و مدیریت» را به عنوان شعار سال جاری انتخاب کرده است.

نوری افزود: خاک به عنوان تاثیرگذارترین و مهم‌ترین مولفه اکوسیستم و سایر اجزای آن سعی دارد که زندگی بهتری را برای ساکنان کره زمین فراهم کند. امنیت غذایی ما بی‌تردید وابسته به خاک است و به گزارش فائو  ۹۵ درصد غذای دنیا در بستر خاک فراهم می‌شود لذا سلامت خاک موضوع بسیار حیاتی است.

مدیر کل آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اشاره به ویژگی‌های خاک سالم گفت: طبیعتاً خاک سالم، حاصلخیز است که تخریب نشده و فاقد آلودگی است. چنین خاکی علاوه بر ارزش اقتصادی، از نظر جنبه های مختلف محیط زیستی دارای ویژگی‌ها و ارزش های زیادی است.

قوانین و برنامه‌ها درباره حفاظت از خاک

نوری در بخش دیگری از صحبت‌های خود به قانون حفاظت از خاک اشاره کرد و گفت: مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۸ قانونی را تحت عنوان قانون حفاظت خاک مصوب کرد. در سال ۱۴۰۰ برای اجرای این قانون در ۲۲ بند خط مشی‌ها و سیاست‌های مقتضی برای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از خاک در هیات وزیران تصویب شد. این قانون در کنار سایر قوانین و اسناد مانند سند امنیت دانش‌بنیان غذا و قانون بهره‌وری همچنین برنامه هفتم توسعه می‌تواند نقشه راهی برای همه‌ دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های بهره‌بردار از خاک سالم باشد.

مدیر کل آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اشاره به فرسایش خاک کشور اظهارکرد: فرسایش خاک یک چالش جدی است که در برنامه هفتم و سند امنیت دانش‌بنیان به شکل جدی دیده شده است و سازمان منابع طبیعی هم برنامه‌های خودش را بر اساس رصد وضعیت تخریب سرزمین و تغییرات پوشش گیاهی و خاک از گذشته تا حال تدوین کرده است علاوه بر آن نقشه راهی را برای سناریوهای مختلف در آینده و بر اساس تغییرات ناشی از اقلیم، سبک زندگی و رفتار مصرف‌کننده‌های اکوسیستم طراحی کرده است.

وی افزود: تاکنون ۳۲ میلیون هکتار آبخیزداری در کشور انجام داده شده است و مطالعات آبخیزداری تاکنون بیش از ۴۳.۳ میلیون هکتار صورت گرفته است. باید طبق برنامه هفتم توسعه ۴ میلیون هکتارعملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری انجام بدهیم.

تکالیف برنامه هفتم برای حفاظت از خاک

نوری درباره میزان توجه برنامه هفتم توسعه به موضوع حفاظت از خاک گفت: در برنامه هفتم به‌طور مستقیم بعضی از تکالیف  به حفاظت از خاک می‌پردازد چراکه طی اجرای این برنامه ۲۰ میلیون هکتار عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری باید انجام شود علاوه بر آن ۲۰ درصد کاهش فرسایش خاک، ۲۰ درصد کاهش کانون‌های گرد و غبار جزو تکالیف این برنامه است. مدیریت، حفظ، احیا و توسعه مراتع در سطح ۲۰ میلیون هکتار  و افزایش ۲۰ درصدی ضریب حفاظتی  نیز جزو تکالیف برنامه هفتم توسعه است.

وی افزود: انجام این اقدامات نقش کلیدی در جلوگیری از تخریب و افزایش حفاظت از خاک را دارد. سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری برای انجام این تکالیف برنامه از سال ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۷ به‌صورت سالانه و استانی برش های لازم اجرایی را انجام داده و برنامه‌ریزی کرده است. از سوی دیگر طبق سند امنیت غذایی ما باید نزدیک به ۴۰.۶ میلیون هکتار اقدامات آبخیزداری انجام دهیم.

مدیر کل آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اشاره به تخریب خاک گفت: بخشی از تخریب خاک به‌طور ویژه روی فرسایش خاک متمرکز است، یعنی هر اقدام یا برنامه‌ای که موجب کاهش ارزش اقتصادی و ظرفیت اکولوژیک خاک شود و به عنوان مانعی در مقابل بهره‌گیری و استفاده پایدار از همه ظرفیت‌های خاک در جنبه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی و ابعاد متنوع گردشگری، تنظیم آب ، سیلاب و حمایت از اکوسیستم‌ها عمل کند.

سه عنصر جلوگیری‌کننده از تخریب خاک

وی افزود: سه عنصر کلی در فضای بین‌المللی و ماموریت کنوانسیون‌های زیست محیطی و به‌طور ویژه کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی برای جلوگیری از تخریب خاک وجود دارد. اولین اقدام جلوگیری از تغییر کاربری اراضی است، یعنی ما اگر به دنبال حفاظت از خاک باشیم باید تغییر کاربری اراضی را  بر مبنای سند آمایش سرزمین  و به شکل جدی مورد توجه قرار بدهیم. اجازه ندهیم که تغییر کاربری موجب تبدیل اکوسیستم جنگل‌ها و مراتع به اکوسیستم‌های بیابانی شود و حاصلخیزی خاک‌مان را از دست بدهیم.

نوری در ادامه گفت: اقدام حفاظتی دوم راهکارهای مقابله با تغییر اقلیم و سازگاری با آن است. امروزه همه کشورها با پیامدهای تغییر اقلیم و تغییر الگوهای دما و بارش مواجه شده‌اند بنابراین کشورهای پیشرو در محافظت از اکوسیستم‌ها در برنامه‌های ملی خود به این موضوع توجه جدی کرده‌اند. ایران نیز ضمن تدوین برنامه سازگاری با تغییر اقلیم و کاهش انتشار، تلاش می‌کند در برنامه‌های دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مختلف، پروژه‌هایی را هم در این زمینه تعریف کند.

وی افزود: سومین عنصر که بسیار کلیدی و حائز اهمیت است، ارتقای پوشش گیاهی است. ما اگر بتوانیم طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت را به‌طور کامل و با عزم ملی و با حمایت جدی و با پشتوانه مردمی اجرا کنیم و نیز ارتقای پوشش گیاهی جنگل ها و مراتع سرزمینمان را جدی بگیربم، کمتر شاهد تخریب خاک و پیامدهای ناشی از آن مانند افزایش رسوبات در تالاب ها و دریاچه ها و مخزن سدها  و به طور ویژه کاهش کانونهای گرد و غبار خواهیم بود.

مدیر کل آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ادامه گفت: دوری کردن از بخشی‌نگری و تلاش برای هم‌افزایی در راستای توجه به ارزش‌های چندمنظوره اکوسیستم‌ها نیاز به آموزش، تحقیق و توانمندسازی دارد. یکی از راهکارهای جهانی مورد تاکید در برنامه‌های بین‌المللی و ملی برای کاهش تخریب خاک، مدیریت جامع و یکپارچه همه مولفه‌های آب، خاک، اقلیم و اکوسیستم در یک حوزه آبخیز است که به معنای توجه به بهره‌وری بیشتر از عرصه کشاورزی، نه افزایش سطح زیر کشت برای افزایش محصول، تناسب بین توسعه و حفاظت در افزایش راه و شهرسازی،‌ نه توسعه برای توسعه، تناسب بین سدسازی‌ها و اقدامات حفاظتی بالادست حوزه‌های آبخیز، نه سدسازی برای نگهداری از آب و ذخیره آن فقط برای توسعه، حفاظت از تنوع زیستی در جنگل‌ها و مراتع برای تاب‌آوری اقلیمی جوامع محلی در یک برنامه جامع و با همکاری همه دستگاه‌های متولی و مردم و نه تنها یک یا چند دستگاه.

نوری در پایان تاکید کرد: این رویکرد مهم هوشمندانه است که با تکیه بر دانش بومی و افزایش رطوبت خاک، باعث حفاظت مطلوب از سرزمین و همه مولفه‌های توسعه پایدار اکوسیستم می‌شود. این رویکرد، مدلی است سازگار و منعطف و البته پر اهمیت برای این میراث زیستی و تحویل آن به نسل فردا.