بررسی آمارهای جهانی نشان می‌دهد تهران با جمعیتی کمتر از نصف پکن، ۳ برابر این شهر مصرف بنزین دارد. طبق پژوهش‌های انجام‌شده علت این امر بلندمرتبه‌سازی شهر تهران و تراکم ۳ برابری آن نسبت به پکن است. به عبارت دیگر مصرف بالای بنزین در کلان‌شهرها و ناترازی آن ریشه در ناترازی شهرها و سبک ساخت‌وساز آنها دارد.

 رئیس‌جمهور زمانی که در مجلس شورای اسلامی برای دفاع از لایحه بودجه حضور پیدا کرد، اعلام کرد که مصرف بنزین نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۴۰درصد افزایش یافته است؛ درحالی‌که رشد جمعیت و درآمد ملی در این بازه زمانی، کمتر بوده است.

در این میان، علاوه‌بر کیفیت پایین خودروها، الگوی شهرسازی و گسترش بلندمرتبه‌سازی نقش مهمی در این افزایش مصرف دارند.

طبق پژوهش «Population Density or Population Size. Which Factor Determines Urban Traffic Congestion»، تراکم جمعیت زیاد و ساختمان‌های بلندمرتبه باعث افزایش ترافیک و طولانی‌تر شدن زمان سفرهای درون شهری می‌شود که به‌طور مستقیم مصرف بنزین را افزایش می‌دهد.

در همین راستا، سرانه مصرف بنزین در شهر پکن با تراکم ۴۴ نفر در هکتار، ۰.۴ لیتر است. درحالی‌که سرانه مصرف بنزین در شهر تهران با تراکم ۱۴۸ نفر، ۱.۲ لیتر است و تأثیر الگوی افزایش سرانه مصرف بنزین با افزایش تراکم جمعیت در تهران قابل‌مشاهده است.

سرانه مصرف بنزین در شهر پکن با تراکم ۴۴ نفر در هکتار، ۰.۴ لیتر است. درحالی‌که سرانه مصرف بنزین در شهر تهران با تراکم ۱۴۸ نفر، ۱.۲ لیتر است و تأثیر الگوی افزایش سرانه مصرف بنزین با افزایش تراکم جمعیت در تهران قابل‌مشاهده است.

این تفاوت نشان می‌دهد که الگوی شهرسازی و ناترازی شهر و تراکم جمعیت تأثیر مستقیمی بر مصرف بنزین دارد. بلندمرتبه‌سازی و افزایش تراکم در تهران به‌طور چشمگیری فشار به زیرساخت‌های حمل‌ونقل وارد کرده و نیاز به سوخت را افزایش داده است. درنتیجه، این عامل پنهان می‌تواند یکی از دلایل اصلی ناترازی بنزین در کشور باشد.

بلندمرتبه‌سازی و بحران مصرف بنزین

طبق گزارش سازمان ملل متحد، ساختار و فرم شهرها تأثیر زیادی بر مصرف انرژی و دستیابی به توسعه پایدار دارند. در ایران، به‌ویژه در تهران، گسترش عمودی و بلندمرتبه‌سازی به رشد سریع‌تر و فشرده‌تر شهرها منجر شده است. این نوع توسعه باعث افزایش تراکم جمعیت در مناطق محدود شهری می‌شود و فشار زیادی بر منابع و خدمات شهری وارد می‌کند. این مسئله در تهران به‌وضوح مشهود است، جایی‌که طبق گزارش «تبیین و تحلیل تراکم جمعیتی شهرها و پراکنش جغرافیایی آن در شهرهای ایران» مرکز پژوهش‌های مجلس، تراکم جمعیت به ۱۴۱ نفر در هر هکتار رسیده است.

همچنین پژوهشی که پیش‌تر در این زمینه اشاره شد که در آمریکا انجام شده است، نشان می‌دهد که چنین تراکم‌های بالایی در مناطق شهری بزرگ، ارتباط مستقیمی با افزایش استفاده از خودرو و ترافیک دارد. این تحقیق که روی ۱۶۴ شهر انجام شده، نشان می‌دهد که افزایش تراکم جمعیت و گسترش ساختمان‌ها موجب طولانی‌تر شدن زمان سفرهای شهری و درنتیجه افزایش مصرف بنزین و انتشار آلاینده‌ها می‌شود. به‌طورکلی، می‌توان گفت که تراکم جمعیت نه‌تنها ترافیک را افزایش می‌دهد، بلکه مصرف انرژی و سوخت را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

تراکم جمعیت بیشتر، مصرف بنزین بالاتر

درحالی‌که نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد بلندمرتبه‌سازی و عدم توازن شهری، یکی از عوامل اصلی افزایش مصرف بنزین و ناترازی در این حوزه است، آماری از سوی IHS Markit & VCM Study Analytics منتشر شده است که براساس آن، ایران در جایگاه هفتمین کشور پُرمصرف بنزین در جهان قرار دارد. در جدول و نمودار زیر، سرانه مصرف بنزین در تهران و چند شهر منتخب جهان مقایسه شده است.

به گفته فریدون یاسمی، مدیر شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی تهران، مصرف بنزین در این شهر در برخی روزها به ۲۲ میلیون لیتر می‌رسد و نسبت به سال قبل ۴.۵ درصد افزایش یافته است. این ارقام، همراه با تراکم بالای جمعیت و توسعه عمودی در تهران، نشان می‌دهند شهرهایی با تراکم بالا و الگوی توسعه نامناسب، با مصرف سوخت بیشتری روبه‌رو هستند.

این مقایسه آشکار می‌سازد که مصرف بنزین در شهرهای متراکم بالاتر از شهرهایی با تراکم پایین‌تر است. این در حالی است که شهرهایی مانند پکن در چین، با جمعیتی بیش از دو برابر تهران، سرانه مصرف بنزین کمتری دارند و حتی میزان آن به یک‌سوم سرانه مصرف تهران می‌رسد.