مالاریا یک بیماری است که توسط انگل ایجاد شده و این انگل از طریق نیش پشه آلوده به انسان‌ها منتقل می‌شود. علائم و نشانه‌های مالاریا معمولا در عرض چند هفته پس از گزیده شدن توسط پشه آلوده شروع می‌شود ولی با این حال، انواع مختلف انگل مالاریا می‌تواند حتی تا یک سال در بدن خفته بمانند.
مالاریا بیماری انگلی و قدیمی محسوب می‌شود که سال‌ها بشر با آن درگیر بوده به شکلی که در اکثر کشورهای دنیا موارد گزیدگی با پشه مالاریا همچنان گزارش می‌شود.
بنابر اعلام دفتر مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت، تعداد موارد مالاریا از ابتدای سال جاری تا پایان مهرماه ۱۴۰۲ به ۶۶۲۹ مورد رسید که از این تعداد، ۴۴۴۸ مورد مالاریای ویواکس، ۲۰۸۲ مورد مالاریای فالسیپاروم و میکس بوده است.
همجواری با کشورهای آلوده پاکستان و افغانستان، ترددهای مرزی در دو سوی مرز با پاکستان (مبادی رسمی و غیررسمی)، قاچاق سوخت و ورود مخازن انگلی بیماری، بارندگی و سیلاب‌های اخیر در کشور پاکستان و شهرهای مرزی در داخل استان از مهم‌ترین دلایل افزایش موارد مثبت مالاریا در سال جاری نسبت به سال‌های گذشته بوده است.
مالاریا یک بیماری حاد و مزمن و عامل بیماری انگلی تک یاخته‌ای از جنس "پلاسمودیوم" است. عمدتا چهارگونه پلاسمودیوم (فالسیپاروم، ویواکس، اواله و مالاریه) باعث بیماری در انسان می‌شوند. اخیرا مالاریای نولوزی به شکل محدود در جنوب شرق آسیا گزارش شده است. در ایران انتقال مالاریای ویواکس و فالسیپاروم گزارش می‌شود اما امکان ورود موارد مالاریای اوال و مالاریه از سایر کشورها (به خصوص کشورهای آفریقایی) وجود دارد.
به دنبال گزش پشه آنوفل ماده و انجام خونخواری از فرد بیمار، انگل مالاریا در بدن پشه تکثیر پیدا می‌کند و به دنبال گزش فرد سالم، تعدادی انگل مالاریا (اسپروزوایت) همراه با بزاق پشه وارد جریان خون می‌شود. پس از آنکه اسپروزوایت وارد بدن انسان شد و مرحله بافتی اولیه را در کبد گذراند، چرخه شیزوگونی خونی آغاز می‌شود و به حدی می‌رسد که لرز، تب و سایر نشانه‌های بالینی را ایجاد می‌کند.
اگرچه شایع‌ترین راه انتقال مالاریا گزش پشه آلوده است اما در موارد نادر احتمال انتقال از راه دریافت خون آلوده، استفاده از سرنگ مشترک و از مادر به جنین وجود دارد.
علائم معمولا بیماری شامل خستگی، احساس کسالت، درد در عضلات، سردرد، تهوع و استفراغ، لرزهای خفیف و درد در ناحیه کمر است و دمای بدن به ۳۸ تا ۳۹ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. علائم اولیه مالاریا غیراختصاصی است و با بسیاری از بیماری‌های عفونی حاد و تب‌دار از جمله بیماری ویروسی و آنفولانزا اشتباه گرفته می‌شود.