محیط زیست و زندگی اهالی برخی نواحی منطقه دیلمان شهرستان سیاهکل به دلیل فعالیت کارخانه سیمان در این منطقه دچار آسیب شده و بسیاری از پوشش های گیاهی و کشاورزی از بین رفته است.

بلندای باستانی و سبز دیلمان از غبار صنایع در امان نمانده است. این روزها خنکای نسیم، پیراهن سبز زمین و زندگی ساده اهالی سخت کوش این منطقه از رنجی نشان دارد که ماحصل فعالیت صنعت سیمان در آن است.

بی تردید در گذر سالیان، گسترش ساخت و سازها در گرو تولید مصالح و توسعه صنایع ساختمانی است، اما نباید از یاد برد که طبیعت کم‌نظیر گیلان در کوران فعالیت صنایع نیازمند دقت، مراقبت و ملاحظات ویژه است. ملاحظاتی که بی توجهی نسبت به آن سبب شده تا کشاورزی و دامپروری اهالی برخی از روستاهای دیلمان دچار آسیب شود.

«محمود هوشیار فرد» پژوهشگر و عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر در این باره اظهار کرد: صنعتی شدن یک منطقه بدون توجه به توان محیطی و ارزیابی زیست محیطی آلاینده‌ها باعث آلودگی و تخریب اراضی و پوشش گیاهی و همچنین ناهنجاری اجتماعی می‌شود.

وی با بیان اینکه امروزه یکی از موضوعات بحث‌برانگیز و جدی که باعث نگرانی در رابطه با توسعه صنایع شده، آلودگی‌های زیست محیطی است، افزود: این آلودگی‌ها که توسط انسان ایجاد می‌شود در نهایت آسیب‌های آن نیز متوجه خود آنها می‌شود.

هوشیار فرد با اشاره به اینکه یکی از عوامل مهم ایجادکننده آلودگی‌ها، فرآیند تولید سیمان در کارخانه‌ها است، گفت: کارخانجات سیمان به دلیل ماهیت فرایند تولید و نیز استفاده از مواد معدنی و سوخت‌های فسیلی یکی از ۱۷ صنعت بسیار آلوده کننده محیط زیست شناخته شده‌اند.

تولید سیمان در گستره‌ای سبز

هوشیار فرد ادامه داد: طی چند دهه اخیر، روند رو به رشد صنعت سیمان در کشور علیرغم اشتغال زایی، منافع اقتصادی و رونق پروژه‌های مختلف عمرانی و صنعتی به دلیل سطوح آلایندگی و تولید گرد و غبار، گازهای سمی، آزاد شدن عناصر سنگین همانند جیوه، سرب، کروم، نیکل، کبالت، کادمیوم و سیلیس آلودگی هوا، خاک و اراضی زراعی، آب‌های زیر زمینی، تغییر فون و فلور منطقه را نیز ایجاد کرده است.

وی با بیان اینکه اثرات سو فلزات سمی جیوه و کادمیوم در پوشش گیاهی مناطق اطراف کارخانه‌های سیمان امری اجتناب‌ناپذیر است، افزود: گرد و غبار و گازهای سمی ناشی از فرآیندهای تولید سیمان مانند حمل و نقل مواد اولیه توسط کامیون از معدن به سمت کارخانه، گرد و غبار ناشی از فرایند سنگ شکنی یا آسیاب کردن مواد اولیه، کوره‌های پخت مواد خام از جمله مشکلاتی هستند که در منطقه دیلمان دیده می‌شود.

هوشیار فرد ادامه داد: باید توجه داشت که انتشار ذراتی با اندازه کوچک‌تر از ۱۰ میکرو، گاز SO۳ ناشی از تبدیل SO۲ تحت نور خورشید و عناصر سنگین عوامل مهم ایجاد بیماری‌های تنفسی، پوستی، گوارشی، کبد و سرطان هستند.

این پژوهشگر گیلانی با بیان اینکه بیشترین آسیب متوجه روستاهای گولک، گرماور، میکال، دیارجان و عاشورآباد در منطقه دیلمان شده است، اضافه کرد: ممکن است آلوده کننده‌های هوا به گیاه آسیب بزنند و یا آنها را در برابر آلودگی ناشی از عوامل زنده، حساس‌تر سازند.

وی ادامه داد: واقعیت این است که ذرات جامد معلق یا همان گرد و غبار ناشی از کارخانه سیمان در منطقه دیلمان علاوه بر آلودگی هوا و آب‌های جاری و زیرزمینی منطقه بر روی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی زمین‌های کشاورزی، عملکرد کمی و کیفی محصولات زراعی و باغی منطقه و علوفه مرتعی و چرای احشام نیز تأثیر می‌گذازاد.

هوشیار فرد افزود: پوشش گیاهی منطقه دیلمان در گذشته دارای تنوع گونه‌ای زیادی بود به طوری که بیش از ۳۵۰ جنس و ۹۰ خانواده گیاهی، ۱۱ درصد متعلق به خانواده کاسنی، ۷.۴ درصد متعلق به خانواده شب بو، ۷ درصد حبوبات و ۶.۸۳ درصد گلسر خیان در منطقه رویش داشتند.

روند آسیب به گیاهان

وی با بیان اینکه غبارهای متصاعد شده از کارخانه‌های سیمان شامل فلزات سنگین مانند مس، کروم، جیوه، سرب و ترکیباتی همانند فلورایدها و سولفات‌ها است، ادامه داد: این ترکیبات با تغییر دما، بافت خاک، افزایش اسیدیته، رسانایی الکتریکی و ظرفیت تبادل کاتیونی، رطوبت و فرسایش خاک روی پوشش گیاهی و کیفیت گیاهان مورد تغذیه احشام در نواحی اطراف کارخانه سیمان تأثیر گذاشته است.

پژوهشگر گیلانی در ادامه با اشاره به تأثیر این ترکیبات روی میزان سبزینه و روزنه‌های برگی و آسیب به رشد محصولات زراعی و باغی و حتی گیاهان دارویی مرتعی، اضافه کرد: غبار سیمان باعث افزایش سرعت تعرق گیاه و واکنش غبار سیمان با بخار آب حاصل از تعرق گیاه باعث تشکیل لایه نازک سیلیکات کلسیم آبدار روی برگ‌ها و کاهش رشد گیاهان می‌شود.

وی با بیان اینکه در فصول بارندگی قشر سیلیکاته در سطح برگ ایجاد می‌شود، افزود: میزان ازت برگ کم و فسفر، پتاسیم، کلسیم و نیزیم گیاهان مجاور کارخانه بسیار بالاست. به طور کلی، علائم خسارت گرد و غبار سیمان روی گیاهان به صورت زردی، بافت مردگی، کاهش میزان پروتئین حبوبات، کاهش اسید امینه، اختلال در تلقیح گیاهان، کاهش میزان نشاسته در حبوباتی نظیر لوبیا و کاهش وزن هزار دانه و اندازه بوته‌های گندم ظاهر می‌شود. گرد و غبار سیمان، گره زایی لوبیا را به دلیل افزایش اسیدیته خاک، کاهش می‌دهد.

ضرورت انجام اقدامات پیشگیرانه برای کاهش آلندگی ها

هوشیار فرد با بیان اینکه معادن خود به تنهایی منبع آلاینده هستند، تصریح کرد: خاک نزدیک معدن سیمان، کلسیم و منیزیم بالاتری دارد. آلودگی بالای اراضی مجاور معدن به فلزات سنگین و رها شدن حدود ۴۰ هکتار زمین‌های مرغوب کشاورزی به علت دپوی مصالح و رانش زمین روستای گرما ورکه زمانی زیرکشت گندم و جو بودند و تخریب قنات مسیر معدن کارخانه سیمان به دلیل فعالیت معدن کاری و استخراج مواد اولیه و حمل و نقل آنها از موارد نگران کننده فعالیت صنعت سیمان در منطقه است.

وی با اشاره به اینکه با ورود مواد رسی به خاک میزان ظرفیت جذبی خاک افزایش یافته که یکی از عوامل مهم کاهش رشد گیاهان منطقه است، افزود: البته میزان فاصله از کارخانه، روی غلظت فلزات سنگین در خاک اطراف کارخانه سیمان و تنوع و تراکم پوشش گیاهی اهمیت دارد. همچنین باید توجه داشت که حساسیت گیاهان مختلف به آلاینده‌های کارخانه سیمان متفاوت است.

این پژوهشگر گیلانی ادامه داد: گرد و غبار سیمان باعث قلیایی شدن خاک و کاهش فعالیت میکروبی خاک و با تأثیر روی حاصلخیزی خاک باعث کاهش رشد محصولات می‌شود. میزان ازت کل خاک در نزدیکی کارخانه بر اثر تبدیل نیترات به نیتریت و کاهش جمعیت امونیفایرها و نیتروفایرها و نیز میزان فسفر (P۲O۵) در نزدیکی کارخانه، کمتر است.

هوشیار فرد با تأکید بر اینکه باید با اقدامات پیشگیرانه محیط زیستی خط تولید سیمان دیلمان برای کاهش انتشار آلاینده‌ها انجام شود، گفت: بهره مندی از تکنولوژی‌های کاهنده عوامل آلودگی از قبیل تجهیز و نوسازی سیستم‌های فرسوده و قدیمی، ایجاد پوشش گیاهی نظیر کمربند سبز چنار در اطراف کارخانه از راهکارهای پیشگیری یا کاهش اثرات نامطلوب زیست محیطی ناشی از فعالیت کارخانه سیمان در منطقه است.

مردم گلایه‌مند هستند

دهیار روستاهای دیارجان و عاشورآباد در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه گرد و غبار فعالیت کارخانه سیمان زیاد بوده و موجب ایجاد آلودگی در منطقه شده است، افزود: این کارخانه سبب از بین رفتن چراگاه‌های منطقه شده و درختچه‌هایی که دامداران در مدت زمان حدود ۲۰۰ سال پرورش داده‌اند، از بین رفته است.

علی عابدی با اشاره به اینکه جاده‌ها ناامن، و باغات فندق و گردو دچار آسیب شده‌اند و دیگر محصول نمی‌دهند، گفت: منابع آب بالا دست هم به دنبال استفاده از چاه‌های عمیقی که برای تولید سیمان استفاده می‌شود، در حال خشک شدن است. و البته ذراتی که متعاقب فعالیت کارخانه سیمان در هوا پراکنده می‌شود هم می‌توانند روی سلامت مردم تأثیر بگذارند.

وی درباره بررسی‌های محیط زیستی پیش از احداث کارخانه نیز اظهار کرد: بررسی‌های محیط زیستی انجام شده اما متأسفانه بیش از آنکه به اهمیت محیط زیست اندیشیده شود به مبحث اشتغال زایی توجه شد. این در حالی است که شاید هم اکنون حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد نیروهای شاغل در کارخانه بومی باشند؛ در واقع می‌توان گفت، ضررهایی که این کارخانه دارد از منافع آن بیشتر بوده است.

تلاش برای اصلاح

یک فعال محیط زیست در گفتگو با خبرنگار مهر درباره مشکلاتی که فعالیت کارخانه سیمان در دیلمان به دنبال دارد، اظهار کرد: مدیران ملی و استانی، فعالان محیط زیست و نماینده مردم لاهیجان و سیاهکل در مجلس شورای اسلامی درباره آسیب‌های فعالیت کارخانه سیمان در این منطقه صحبت کرده‌اند. البته هرچند گویا با فشارهای اداره محیط زیست، فیلترهایی نصب و بر اساس تأیید آزمایشگاه‌ها شاید وضعیت بهتر شده باشد اما به هر حال زیان‌های این کارخانه برای منطقه بیشتر از فوایدش است.

«رامین شیرعلی پور» در ادامه یادآور شد: ارزیابی محیط زیستی برای احداث این کارخانه بر اساس اطلاعاتی که دارم، انجام شده اما چگونگی انجام این ارزیابی‌ها موضوعی است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. متأسفانه در چنین مواردی انجام ارزیابی‌ها عواقب اجتماعی لحاظ نمی‌شود که به نارضایتی عمومی می‌انجامد.

ضرورت توجه بیشتر متولیان محیط زیست و صنایع

آنچه در این گزارش از آن سخن گفته شد بر ضرورت نظارت بر روند احداث و فعالیت صنایع در گستره محیط زیست حساس گیلان و استعدادهای ارزشمند این خطه سبز، نشان دارد. لذا انتظار می‌رود متولیان ذی ربط به نسبت این موضوع اهتمام و توجه بیشتری داشته باشند. بی‌تردید انجام مطالعات و بررسی‌های دقیق در صدور مجوز احداث صنایع آسیب رسان و همچنین نظارت بر چگونگی عملکرد صنایع مشغول به فعالیت و تلاش برای هدایت این فعالیت‌ها در راستای کاهش آسیب‌ها انتظار بزرگی نیست که امید می‌رود مدیران مرتبط با این حوزه نسبت به آن توجه بیشتر داشته باشند.

لازم به ذکر است خبرنگار مهر برای شنیدن صحبت‌های مسئولان اداره کل محیط زیست استان گیلان با آنها تماس گرفته و حتی سوالات را نیز ارسال کرد اما با وجود فرصت یک هفته‌ای مسئولان این اداره کل همانند موضوعات گذشته به بهانه فشار کاری و جلسات حاضر به پاسخگویی نشدند.